علل و راه حل استئوپروز در گفتگو با دکتر عبدالرحمان رستمیان فوق تخصص روماتولوژی
مادر من، خانمی حدودا ۶۵ ساله و سالم است. یعنی حداقل تا یک سال قبل به نظر ما او سالم بود. اما سال گذشته، طی یک حادثه ساده در منزل، دچار شکستگی از ناحیه پا شد.در آن زمان ما فکر نمی کردیم که قضیه چندان جدی باشد اما بعدا مشخص شد که استخوان پایش از دو قسمت شکسته است! بعد از گچ گرفتن پایش و طی مدت زمان طولانی و برطرف شدن مشکل باز هم از منطقه دیگری دچار شکستگی شد...
این بار مساله را جدی تر پیگیری کردیم و به دستور پزشک برایش آزمایش تراکم استخوان انجام دادیم. جواب آزمایش نگران کننده بود. مادر ما که تصور می کردیم هیچ مشکلی ندارد، دچار پوکی استخوان شدید بود. بعد از آن بود که با مراجعه به پزشک، دستورات تغذیه ای و دارویی گرفت و درمان وی شروع شد. اما چرا این مشکل پیش آمد؟ اگر زودتر آزمایش تراکم داده بود، می شد مانع از پیشرفت بیماری اش شد؟ سوالات خود را درباره استئوپروز (پوکی استخوان) با آقای دکتر عبدالرحمان رستمیان، فوق تخصص روماتولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در میان گذاشتیم.
▪ آقای دکتر! لطفا در ابتدا پوکی استخوان را برای ما تعریف کنید.
پوکی استخوان از بیماری های متابولیکی است که عموما در خانم های مسن دیده می شود. امروزه به خاطر افزایش طول عمر افراد و افزایش کم تحرکی آنها، شیوع آن بیشتر شده است. مشکل اصلی پوکی استخوان، بی علامت بودن آن است. فرد ممکن است تا زمانی که اولین شکستگی استخوان برایش بیش نیاید، متوجه بیماری خود نشود. گاهی شکستگی لگن در چنین بیمارانی رخ می دهد که عوارض و مشکلات زیادی را برای بیمار به وجود می آورد. در بعضی موارد هم بیماران دچار شکستگی در ستون فقرات می شوند که باز هم مشکلات زیادی ایجاد می کند و حتی باعث ایجاد قوز در پشت آنها می شود.
▪ چه عللی برای پوکی استخوان وجود دارد؟
علاوه بر افزایش سن و کم تحرکی باید گفت که علت ۷۰ درصد موارد پوکی استخوان، علل ژنتیک است. یعنی فرزندان خانواده هایی که پدر یا مادر آنها دچار پوکی استخوان هستند احتمال دارد که بیشتر درگیر آن شوند. اما علت ۳۰ درصد دیگر مصرف کم لبنیات، کلسیم و ویتامین D است. همان طور که گفتیم بی تحرکی هم از علل دیگر ایجاد این بیماری محسوب می شود. همزمان با راه رفتن در سلول های استخوانی، استخوان سازی صورت می گیرد اما کسانی که قادر به راه رفتن یا تحرک نیستند در معرض خطر پوکی استخوان هستند. به این ترتیب افرادی، مانند جانبازان احتمال زیادی دارد که دچار این مشکل شوند. به علاوه مصرف زیاد سیگار و مشروبات الکلی هم می تواند پوکی استخوان را تشدید کند.
▪ آیا جنس هم در ایجاد آن نقش دارد؟
بله. پوکی استخوان در خانم ها شایع تر است. به خصوص بعد از دوره مونوپوز (یائسگی) که سطح استروژن کاهش می یابد احتمال وقوع آن بیشتر می شود. در مجموع پوکی استخوان در خانم هایی که دچار قطع قاعدگی زیر ۴۵ سال می شوند، بیشتر از دیگران است و آنها باید آزمایش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند تا مشخص شود که آیا مبتلا به پوکی استخوان هستند یا نه. به علاوه کسانی که به دلیل بعضی بیماری ها، کورتون مصرف می کنند بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند. به این بیماران حتما توسط پزشک معالج، کلسیم و ویتامین D اضافه داده می شود.
▪ خانم های زیر ۴۵ سال نیازی به انجام آزمایش سنجش تراکم ندارند؟
خیر. خانم های زیر سن ۴۵ سال، اگر قاعدگی منظمی داشته باشند، نیازی به انجام این آزمایش ندارند، مگر اینکه کورتون مصرف کنند یا بیماری تیرویید داشته باشند. متاسفانه امروزه انجام این آزمایش، بی دلیل زیاد شده یعنی برای افرادی که اصلا در محدوده خطر نیستند، آزمایش انجام می شود. علاوه بر خانم هایی که قاعدگی شان قبل از ۴۵ سالگی قطع می شود گروه های دیگری که نیاز به انجام این آزمایش دارند، خانم های بالای ۶۵ سال و آقایان بالای ۷۰ سال هستند. به خصوص اگر آقایان بالای ۷۰ سال کورتون مصرف کنند یا دچار بیماری تیرویید باشند.
▪ چه درمانی برای این بیماران در نظر گرفته می شود؟
معمولا ابتدا (به خصوص اگر میزان پوکی استخوان چندان شدید نباشد)، درمان های غیردارویی پیشنهاد می شود. به عنوان نمونه با توصیه مصرف موادغذایی غنی از کلسیم و ویتامین D یا مصرف مکمل های غذایی، می توان به این افراد کمک کرد. البته مصرف بیش از حد ویتامین D هم ممکن است خطرناک باشد و ایجاد سنگ کلیه کند. به همین منظور باید هرچند وقت، ادرار ۲۴ ساعته را کنترل کرد و میزان دارو را به تناسب تغییر داد. به علاوه معمولا به بیماران توصیه می شود که در طول روز، حدود ۳۰ دقیقه پیاده روی کنند. اما در کنار اینها درمان های دارویی هم جایگاه خود را دارند. داروهایی که مصرف می شوند معمولا بی فسفونیدها مانند استئوفوز یا آلن درونید است که داروهای موثر و خوبی هستند.
▪ معمولا این آزمایش (سنجش تراکم) را هر چند وقت یکبار باید انجام داد؟
معمولا حدود ۱ تا ۲ سال یکبار، نیاز به انجام این آزمایش هست و در این فاصله نیازی به تکرار آن وجود ندارد. بیماری که دارویی را مدت طولانی (به عنوان نمونه ۵ سال) مصرف می کند، معمولا پزشک چند ماه دارویش را قطع کرده و بعد دوباره شروع می کند. به علاوه هر ۱ تا ۲سال یکبار آزمایش تراکم را انجام می دهد تا پزشک معالج از موثر بودن داروها، مطمئن شود. در این آزمایش ها، گاهی «استئوپروز» یعنی پوکی استخوان گزارش می شود و گاهی «استئوپنی» ذکر می شود. در حالت دوم پوکی استخوان خیلی شدیدی وجود ندارد و بیمار در لبه مرز است. در این موارد گاهی پزشک، فقط کلسیم یا ویتامین D تجویز می کند.
▪ اگر در خانواده ای، فردی (به عنوان نمونه مادر خانواده) دچار پوکی استخوان باشد، فرزندان او باید چه نکاتی را رعایت کنند؟
این فرزندان، بیشتر مستعد پوکی استخوان هستند و به همین علت باید کارهای پیشگیری را بیشتر رعایت کنند. به عنوان نمونه لبنیات بیشتر مصرف کنند و فعالیت بدنی روزانه داشته باشند. اگر این افراد در سن ۴۵ تا ۶۵ سالگی باشند و شکستگی برایشان رخ داد، باید زودتر آزمایش سنجش تراکم انجام دهند. اگر پوکی استخوان افراد مستعد را در مراحل زودتر شناسایی کنیم، بهتر می توان وضعیت آنها را تثبیت کرد. در بعضی موارد هم پوکی استخوان همراه نرمی استخوان (استئوماشیا) است که این موارد را با کمک ویتامین D می توان درمان کرد.
▪ افراد دچار پوکی استخوان باید به چه نکات و مسائلی دقت کنند؟
اگر بیماری که پوکی استخوان دارد، درمان مناسب انجام دهد، می تواند وضعیت خود را در همان حد نگه دارد و چندان جای نگرانی وجود ندارد. فقط باید مواظب باشد که زمین نخورد. به خصوص در حمام، پله و مکان های شلوغ، بیشتر از خود مراقبت کند. دید افراد مسن در شب کاهش می یابد پس باید در شب ها، مواظب باشند که زمین نخورند. به عنوان نمونه در مسیر تختخواب به طرف دستشویی یا آشپزخانه وسیله اضافه ای سر راه نباشند که مشکلی پیش نیاید. همچنین در روزهای برفی، تا حد امکان از خانه خارج نشوند تا زمین نخورند و دچار شکستگی نشوند.
دکتر آیدا روشن ضمیر
روزنامه سلامت ( www.salamat.ir )
وبلاگ برتر در تاپ بلاگر
نظرات شما عزیزان: